Eind januari 2024 werd in het Vlaams Parlement feestelijk de digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging gelanceerd. Heel wat alumni van de KU Leuven verleenden er hun medewerking aan. Met succes, want de geschiedschrijving is een waardevol n aslagwerk rijker. Sam Van Clemen en Nico Van Campenhout zijn twee zo’n alumni. Hieronder volgt hun bespreking van de DEVB voor Tijdingen uit Leuven, nr 182 (november 2024).
DEVB, www.encyclopedievlaamsebeweging.be
Encyclopedie van de Vlaamse beweging. De synthese, Lannoo, Tielt, 2024, 679 p.
De Encyclopedie kent een voorgeschiedenis die meer dan vijftig jaar teruggaat. Dit nieuwe digitale naslagwerk bouwt namelijk voort op twee monumentale papieren voorgangers: de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (EVB, 1973-1975) en de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (NEVB, 1998).
De technologie is in een halve eeuw flink geëvolueerd. De vorige twee versies verschenen in lijvige boekdelen. De tweede editie telde ook een versie op cd-rom. Deze keer gaat het om een digitale versie. Begin 2024 werd echter niet alleen deze digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging (DEVB) gelanceerd, maar verscheen bij uitgeverij Lannoo ook een begeleidende boekpublicatie, De synthese. Die bevat een selectie van belangrijke en vernieuwende bijdragen, aangevuld met diverse extra’s. Veertig syntheseartikelen behandelen klassieke thema’s zoals taal of Vlaams-nationalisme en cultuur, en leggen nieuwe klemtonen zoals diversiteit, natuur en de internationale dimensie.
Het boek bevat bovendien een uitgebreide inleiding door Bruno De Wever, een reis door de geschiedenis van de Vlaamse beweging in meer dan zeventig beelden, en een blik op de toekomst door Ludo Simons, encyclopedist van het eerste uur. Wijlen Reginald De Schryver, hoogleraar aan de KU Leuven, was lid van de redactie van de EVB en hoofdredacteur van de NEVB en kreeg een lemma toebedeeld in de digitale versie. In totaal hebben vijftig experts meegewerkt aan de papieren synthese.
Referentiewerk
De ambities van dit erg omvangrijke project zijn duidelijk: “De derde en digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging is het product van een breed gedragen samenwerking tussen onderzoekers, archiefinstellingen, universiteiten en andere instituties met expertise over de Vlaamse beweging. De coördinatie van de Encyclopedie wordt verzorgd door het ADVN | archief voor nationale bewegingen”, zo luidt het op de website.
Het opzet van de Encyclopedie laat zich beschrijven aan de hand van vier pijlers: “de Encyclopedie is het referentiepunt voor kennis van de Vlaamse beweging; de Encyclopedie is een wetenschappelijke publicatie; de Encyclopedie is gericht op een breed publiek; de Encyclopedie is een levende kennisbank.”
Een bureauredactie van jonge historici en neerlandici ging aan het werk, samen met een kern- en een tekstredactie. Daarnaast werd de redactie bijgestaan door een taskforce van bedrijvige auteurs en reviewers. Dit omvangrijke team wist bergen werk te verzetten. De DEVB telt meer dan 4.000 lemma’s. Een deel ervan is nieuw, de andere werden aangevuld of meer of minder ingrijpend herwerkt. Dat bleek echt wel noodzakelijk. Sinds 1998 is immers heel wat literatuur verschenen en zijn archiefcollecties veel beter raadpleegbaar gemaakt. Een grote vernieuwing is de digitalisering van heel wat historische bronnen, onder meer van de pers. Het leverde een schat aan nieuwe gegevens op, zoals we zelf konden vaststellen bij het redigeren van tal van bijdragen.
Bedoeling was om het thema ‘Vlaamse beweging’ zo breed mogelijk te beschrijven. Dé Vlaamse beweging bestaat immers niet. De DEVB telt lemma’s over tal van bekende personen, zoals toppolitici uit alle ideologische strekkingen. Heel wat minder bekende personen en onderwerpen hebben eveneens een plaats gekregen. Daardoor varieert de lengte van de lemma’s nogal. Aan verklaarde tegenstanders van de Vlaamse beweging, zoals José Happart, en aan de Waalse beweging wordt eveneens aandacht besteed. Door dit erg brede spectrum en de erg up-to-date literatuurlijst zullen uiteenlopende geïnteresseerden iets hebben aan deze encyclopedie.
Uniforme structuur
De structuur van de DEVB is heel eenvormig. Tegelijk wordt heel diverse informatie aangeboden. De zoekmogelijkheden zijn uitgebreid: er kan zowel gezocht worden op trefwoorden als op thema’s, bijvoorbeeld ‘politiek en wetgeving’. De naam van de auteur, de leestijd en bovenaan een korte synthese worden bij elk item of lemma aangegeven. Illustraties zijn een ander belangrijk onderdeel van de Encyclopedie. Elk lemma telt er in principe minstens één.
Chronologisch is de inhoud breed opengetrokken. Terecht, want het begin van de Vlaamse beweging situeert zich op het einde van de 18e eeuw. Toen begon een verhaal dat inmiddels al zo’n 250 jaar duurt. Het recente electoraal succes van zowel N-VA als Vlaams Belang bewijst het belang en de invloed ervan tot op vandaag. Thema’s die nu actueel zijn, zoals ‘migratie’, krijgen een uitgebreid lemma.
In de kijker
De website van de DEVB telt een rubriek ‘In de kijker’. Daarin worden artikels uitgelicht die aansluiten bij de actualiteit van het moment.
Een voorbeeld. Op zondag 9 juni 2024 trokken we met z’n allen naar de stembus. Op de startpagina werden naar aanleiding daarvan zes boeiende overzichtsartikelen gepresenteerd met analyses over vroegere verkiezingen, populisme en de geschiedenis van de verschillende politieke partijen. Over de liberale partij luidt het: “De verhouding tussen de liberale partij en het partijpolitieke liberalisme in België enerzijds, en de Vlaamse beweging anderzijds levert een gevarieerd en ingewikkeld beeld op dat evolueert in de tijd.” In verband met de katholieken en later de christendemocraten lezen we: “De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder meer de eerste taalwetten vóór 1914, de eentaligheid van Vlaanderen in het interbellum en de staatshervormingen vanaf 1970.”
Nieuwe lemma’s
Na de feestelijke lancering bleef de redactie niet stilzitten. Er wordt geregeld een digitale nieuwsbrief verspreid, met daarin een overzicht van de stand van zaken. In april 2024 kwam een aantal belangrijke nieuwe lemma’s online, bijvoorbeeld ‘Natievorming’. Bekende personen kregen een bijgewerkt lemma, zoals voormalig Vlaams minister-president Luc Van den Brande en de Nederlandse koning Willem I. Daarbij gaat uiteraard aandacht naar diens taalbeleid in de periode 1815-1830, dat gericht was op de invoering van Nederlandse eentaligheid in het huidige Vlaanderen.
Verrassende lemma’s zijn er ook. ‘Abolitionisme’ handelt over de samenhang tussen de strijd voor de afschaffing van de slavernij en de Vlaamse beweging. Zo werd Uncle Tom’s Cabin van Harriet Beecher Stowe – de eerste Amerikaanse roman met een Afro-Amerikaan als hoofdpersonage – in Vlaanderen druk gelezen en becommentarieerd. ‘Vlaamse eetcultuur’ handelt over de plaats van de Vlaamse keuken binnen de gastronomie. Lange tijd was die ingebed in de Belgische eetcultuur, maar vanaf de jaren ’80 heeft ze een eigen en solide plaats verworven in binnen- en buitenland.
Nood aan actualisatie
Uit dit alles blijkt de noodzaak van voortdurende actualisering van de Encyclopedie. Daarvoor heeft de Vlaamse regering intussen een subsidie toegekend. De DEVB wordt voortdurend aangepast, zowel inhoudelijk als digitaal. De koppelingen met ODIS (Onderzoekssteunpunt en Databank Intermediaire Structuren in Vlaanderen, 19de-20de eeuw) werden intussen geoptimaliseerd. Lezers krijgen uitdrukkelijk de kans om zelf ook een bijdrage te leveren. De DEVB vormt met dit alles een belangrijke en blijvende aanwinst, die een stimulans zal betekenen voor het historisch onderzoek.
Sam Van Clemen & Nico Van Campenhout
