Op woensdagnamiddag 4 december jongstleden – zes dagen vóór zijn zelfgekozen dood door euthanasie – ben ik op vraag van Lode Wils een laatste keer op bezoek geweest bij hem thuis in Heverlee. Het gesprek van een klein uurtje met de 95-jarige, nog erg lucide en alerte grand old man van de Belgische contemporaine historiografie verliep in een bijzonder aangename, ontspannen en bij momenten zelfs luchtige sfeer. Mijn krachten nemen voortdurend af en mijn pijnen nemen alsmaar toe, zo liet hij weten. De immer combattieve en energieke emeritus hoogleraar geschiedenis van de KU Leuven en specialist bij uitstek van de geschiedenis van de Vlaamse beweging was vermoeid en moe en beschouwde zijn leven als afgerond.
© Anne van Herreweghen
Hij prees zich gelukkig dat hij de tweede ambtstermijn van Donald Trump als president van de Verenigde Staten van Amerika én het einde van België niet meer zou moeten meemaken. Die uitspraak tekent de overtuigde christendemocraat en de Vlaamsgezinde Belg die hij was ten voeten uit. Eind maart 2024, bij de vriendenmaaltijd in het ADVN naar aanleiding van de presentatie van een integraal aan hem gewijd nummer van WT. Tijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging, waarschuwde hij – fel, zoals zo vaak – voor populistische politici waar ook ter wereld. Vooral tijdens de jongste decennia vormde zijn droefenis over de volgens hem op termijn onvermijdelijke implosie van België de rode draad doorheen interviews met kranten en tijdschriften van uiteenlopende signatuur die hem een forum boden, net als doorheen zijn laatste boek, Vlaamse beweging, sociale beweging? uit 2023. Het overlijden van Lode Wils werd – behalve in gedrukte en digitale media – ook gemeld op de VRT-radio, een eerbetoon dat slechts weinig van zijn vakgenoten te beurt valt.
“Het werk is volbracht”, zo luidt het bovenaan zijn overlijdensbrief. Hard werken heeft hij heel gedisciplineerd zijn leven lang gedaan: zijn eerste publicatie dateert van 1953, zijn laatste van 2024, een tijdspanne van meer dan 70 jaar, van zijn 24ste tot zijn 95ste. Vooral over de Meetingpartij, het daensisme, het activisme, de Groot-Nederlandse beweging, koning Albert I (1875-1934) en Frans Van Cauwelaert (1880-1961) heeft Wils baanbrekende dingen geschreven. Zijn allerlaatste bijdrage handelde over zijn geboortestad, een recensie van het boek De Afrekening. Geweld tegen collaborateurs in Antwerpen 1918 en 1944-’45 van de Gentse historicus Antoon Vrints, die ook het lemma over hem schreef voor de digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging (2024).
Van een controversiële ruitentikker, die met name door veel Vlaams-nationalisten werd gecontesteerd en bestempeld als een nestbevuiler, evolueerde Wils tijdens de jongste kwarteeuw tot een breed gewaardeerd, gerespecteerd en gelauwerd historicus. Wat niet impliceerde dat al zijn vakgenoten het altijd en over alles met hem eens waren, en – voor alle duidelijkheid – dat verwachtte en verhoopte deze soms provocerende en polemische geschiedschrijver ook niet. Geschiedenis is overigens een discussie zonder eind, zoals de Nederlandse historicus Pieter Geyl (1887-1966) – een van de bêtes noires van Wils – het kort na de Tweede Wereldoorlog al schreef.
Lode Wils, vader van 5 kinderen en grootvader van 12 kleinkinderen, was een volbloed historicus maar ook een erg gevoelige man, al communiceerde hij dat laatste aspect van zijn persoonlijkheid misschien niet altijd voldoende en kwam hij daardoor bij een eerste contact nogal stroef en stug over.
Ik breng deze inspirerende en stimulerende intellectuele mentor van velen graag een eresaluut vol dankbaarheid. Of zoals zijn collega-emeritus en vakgenoot van de Gentse universiteit Herman Balthazar het verwoordde: “Zijn competentie, zijn inzichten, zijn consequentie werden in de loop van mijn loopbaan een steeds stevigere gids.”
Nico Van Campenhout
